Libros destacados da semana

Á sombra do centenario

Unha achega dubidosa

Iago Fernández

A nova obra de Suso de Toro súmase ao revival que están a experimentar a memoria histórica e, en particular, a Guerra Civil en case que todos os ámbitos da produción literaria en lingua castelá e en lingua galega. Non en van atopámonos a pouco máis dunha década do centenario do golpe de estado do 36. No marco desta coxuntura histórica, xa viron a luz algunhas obras verdadeiramente significativas que, ademais, obtiveron unha acollida inusitada por parte do público. Por exemplo, La península de las casas vacías, a novela-río de David Uclés, e 1936, o espectáculo teatral dirixido por Andrés Lima.

Conta, Sherezade é unha novela decididamente arriscada que, porén, non supón unha achega evidente á literatura da memoria histórica nin da Guerra Civil. Trátase dunha actualización metaliteraria da novela epistolar e, en última instancia, dunha parodia posmoderna da Literatura do Eu. Consta dos mails que a protagonista lle envía ao profesor dun obradoiro literario para ir novelando, a xeito de exercicio, unha pesquisa sobre a actuación de certos membros da súa familia durante e despois do conflicto. O relato da pesquisa mestúrase coa vivencia do intento de golpe de estado de 1981, abundantes reflexións compositivas e interpelacións ao profesor.

Malia que a historia dispón de suficientes puntos fortes, o problema fundamental de Conta, Sherezade é a sobrecarga inxustificada de enrevesamento formal: boa parte das acoutacións e os comunicados amosan unha inxenuidade inexplicable, e algunhas ideas repítense sen motivo. Neste caso, non abonda con impostar verosemellanza.

Tamén cómpre sinalar que, na actualidade, a literatura dista moito de ser un campo cultural potencialmente autónomo onde este tipo de complicacións artesanais posúan un valor propio. É máis, a exaltación das virtudes técnicas e formais dunha novela revelan cada vez máis unha vontade desesperada de preencher un nicho de mercado.

Non estou a dicir que Conta, Sherezade teña trazas de ambición comercial, senón que, sinxelamente, o xeito de valorar as súas propiedades literarias xa non pode seguir ancorado na, poñamos por caso, Francia de Roland Barthes. A non ser por iso, poderiamos analizar con maior fondura o vínculo da novela co momento presente e preguntármonos se, efectivamente, supón unha achega relevante á comprensión literaria da nosa memoria do século pasado.

Conta, Sherezade (2025)

Autor: Suso de Toro

Editorial: Xerais

Precio: 17,95 euros

No nome do pai

Un soldado na Guerra Civil

Francisco R. Pastoriza

Non abundan os testemuños de soldados que deixarsen por escrito a súa experiencia na Guerra Civil. Mais Constante Otero si que nos legou conversas onde traslada a traxedia durante os dous anos que estivo na fronte. Entón, vén ser o seu fillo Fernando quen as reúna no libro Soldado Costante. Un galego de Bueu na guerra civil. Trátase da intrahistoria dun home arrastrado á contenda no bando «nacional» polo azar de residir nunha xurisdición dominada polos rebeldes.

Nos anos trinta Bueu era una vila mariñeira tranquila, que veu alterada a súa rutina por mor do alzamento militar de 1936. Costante Otero, que non fixera o servizo militar por excedente de cupo, foi chamado a filas. Deixaba unha muller e unha filla de poucos meses e o seu traballo de mariñeiro para ingresar nas filas dos militares que tiñan subvertido a orde constitucional republicana. Antes de incorporarse, xa fora testemuña da represión sobre moitos paisanos, exercida por falanxistas e gardas civís, o que o obrigou a queimar libros e desfacerse dunha vella pistola seu pai. Costante era máis ben republicano e anticlerical, pero calquera se atrevía a manifestarse como tal.

Escrito cunha linguaxe sinxela e un estilo onde o medo e mais as situacións de perigo e esparcimento se narran cunha certa retranca, Soldado Costante percorre frontes, mortes violentas e enfermerías atestadas de feridos e de moribundos. Costante mirou desfilar requetés, falanxistas, lexionarios e mouros do exército de Franco, voluntarios italianos e alemáns. Fernando Otero consegue trasladar non só o testemuño do seu pai senón tamén o espírito de escepticismo co que contemplaba aquel panorama: escepticismo co que continuou mirando como un supervivente o que pasou durante os duros anos da posguerra.

Soldado Costante. Un galego de Bueu na guerra civil (2025)

Autor: Fernando Otero Otero

Editorial: Medulia

Precio: 17,90 euros

Con paciencia e agudeza

Novos casos para Chumbo

Lucía Seoane

Letras mutantes; moedas falsificadas; xoias e campás; atracos a restaurantes... Mesmo «o caso do dragón» e aínda esoutros do premio Nobel e dos dinosauros: velaí todas as situacións —un total de vinte e cinco no conxunto do volume— ás que, con sagacidade, acougo e, desde logo, confianza nas súas propias capacidades ten de enfrontarse o inspector Chumbo, xa de retorno da súa última aventura. Chumbo: sen dúbida, un personaxe simpático, habilidoso e capaz de engaiolar os lectores e lectoras co relato das súas andainas.

Responsable de transmitilas, Xosé Lois Ripalda —ben coñecido polos seguidores e seguidoras de FdC por títulos como O libro das fontes, A Galicia dos mil ríos, As botas de Zepeto ou O cabalo ceibe— quen, sempre con agarimo, complicidade amiga e sentido da aventura e do humor busca acadar o sorriso —abraiado e feliz, ao tempo— dos máis novos da casa.

A sinxeleza dos relatos non empequenece, polo demais e en ningún caso, a calidade dos mesmos. Porque Ripalda sabe tecer os argumentos —sinxelos e divertidos— con delicadeza e precisión e deseñar así personaxes curiosos como ese corvo que roubaba xoias nas zonas residenciais de París ou esoutro moi elegante —moralmente— «clochard» incapaz de tirarlle do pescozo a cade de ouro ao can da marquesa porque dito obxecto, para el, «é do can». En consecuencia, benvido sexa de novo o noso inspector.

Volve o inspector Chumbo (2025)

Autor: Xosé Lois Ripalda

Editorial: Ir Indo

Precio: 13,30 euros

Reflexionar a través do cómico

Pandemia, consumismo e obediencia

Fabio Rivas

«Só Megafonía, coa súa voz cargada de fermosos matices, rompía de vez en cando o silencio con algunha das súas mensaxes.» Sigo a obra de Xesús Constela (Ferrol, 1963) con devoción desde que cheguei, hai xa ben anos e por casualidade, nunha libraría de vello, a Shakespeare destilado, a novela coa que gañou o García Barros no 2008. O humor co que xogaba nesta obra premiada tamén se mantén na que ata agora era a súa última publicación, O peso do cerebro, sempre a se abocar cara ao límite entre a psicose e o absurdo. O Doce voz de Megafonía que hoxe vimos tratar non perde ese ton de simpatía e comicidade, pero en cambio si lle concede, a través dunha formulación distópica, un pouso máis reflexivo.

A novela lévanos a un territorio chamado Centro Comercial —que, ao cabo, iso é—, lugar de residencia dunha millenta de familias, con ducias de andares cheos de vivendas e comercios de todo tipo, que dun día para o outro se ve na obriga de recluír a todos os habitantes en cadansúas casas para evitar o espallamento dun virus mortal. O anuncio do confinamento é cousa do Supremo Alcalde Maior, mais é a voz de Megafonía a que decote lembra as represalias que se tomarán con quen non obedeza. O que ocorre a continuación ben próximo o temos; só hai que lembrar o acontecido co COVID: a xente bótase ás compras, as máis delas ilóxicas e desproporcionadas, para asegurarse a subsistencia. Despois, pan e circo para garantir a obediencia cega.

Cómpre concluír mencionando que podemos ler con regularidade as crónicas de viaxes que Constela escribe baixo o título «Retallos do mundo» en PontevedraViva, que ben útil é para reencher de osíxeno os pulmóns unha vez rematada a sufocante lectura de Doce voz de Megafonía.

Doce voz de megafonía (2025)

Autor: Xesús Constenla

Editorial: Xerais

Precio: 17,95 euros

Suscríbete para seguir leyendo